شوریده لرستانی:
خوشا آنانکه هرّ از برّ ندانند
یک اشتباه تاریخی
بیش از هزار سال است که مردم این سرزمین یک دو بیتی معروف را از شاعر پرآوازه لک زبان حضرت باباطاهر لکزی در حافظه فرهنگی دارند و آن را با خود زمزمه می کنند به گونه ای که به صورت مثل سائر در آمده است و آن دو بیتی چنین است:
خوشا آنان که هر از بر ندانند
نه چیزی وا نویسنده و نه خوانند
........
شارحان بسیاری در مورد مصراع اول این بیت قلم فرسایی ها کرده اند. اما با توجه به ریشه تاریخی این مصراع در ادبیات فارسی و ادبیات عرب معانی و شرح شارحان متاسفانه پذیرفتنی نیست بسیاری از افرادی که در این حوزه کار کرده اند بدون آنکه خبری از بن مایه این مصراع و روزگار و حال و هوای عشایری داشته باشند این بیت را به زندگی روزمره چوپانان متصل می کنند و معانی جدیده ای برای خود می تراشند در صورتی که هیچ کدام از این گفته های شان با اصل موضوع ارتباط ندارد .
و اما اصل مطلب
به گفته کتب درجه یک ادبیات عرب و قوامیس موجوده واژه های " هرّ " و " برِ " به معنای موش و گربه می باشند. همان موضوع همیشگی تمام جوامع که معمولاً بین فضای زندگی گربه و موش ها حاکم است و از آنجا که انسان ها با جنگ و گریز گربه ها و موش ها _ تام و جری !!! _در زندگی خود برخوردهای نزدیکی دارند همین نزدیکی باعث زادن مضامین ادبی شده است . ضرب المثلی عربی می گوید: لایعرف الهرّ من البرّ
ر.ک. التبیان فی تفسیر القران ج 1 ص 198
"" لا یعرف الهرّ من البرّ "" یعنی فلانی گربه را از موش تشخیص نمی دهد و بار کنایی آن راکه همه می دانند یعنی :
فلانی آنقدر قدرت تشخیصش و تجزیه و تحلیلش پایین است و موضوعات را نمی تواند تجزیه و تحلیل کند یا نمیخواهد اهمیت بدهد که حتی تفاوت بین گربه با آن جسم درشت و موش را با آن جسم کوچک نمیداند
اما بسیاری از شارحان این دوبیتی گرچه بزرگان قومند ، بدون آنکه دقت کرده باشند واژه های " هرّ " و" برّ " را به راندن و فراخواندن گوسفندان نسبت دادهاند!!!! در صورتی که نگارنده به عنوان کسی که در متن جامعه عشیره بزرگ شده است این گفته ها برایم پذیرفتنی نیست . گرچه در زبان لکی برای فراخواندن و دور کردن هر یک از حیوانات و احشام و پرندگان دور و بر خود ، واژه های مخصوص به کار می رود ولی هرگز هرّ و برّ این کاربرد را در زندگی روزمره ندارد.
به عنوان مثال در زبان لکی برای بزغاله ها" یخ yex" برای گاوها : گچgech" برای ما کیان " کش kesh " برای اردک ها " بیطbīt " برای سگ ها " چخchex" برای پیوسته سم ها " هشhosh" و ... به کار می رود .و واژه " برّ" در هیچ کجای جامعه چوپانان عشیره جایگاهی ندارد. پس معنای اصلی این مصراع که برگرفته از ضرب المثل بالاست چنین می شود خوشا به حال کسانی که آنچنان از زندگی آسوده اند که تفاوتی بین گربه و موش برای شان محسوس نیست و در بند خواندن و نوشتن نیستند. با توجه به متن فوق گرچه بسیاری از شارحان از بزرگان ادب ایران زمین هستند نوشته های شان وجاهت ادبی ندارد. و اینگونه اشتباهات در بسیاری از فرهنگ نامه ها و قاموس ها وجود دارد و واحد نیست و تکراریست. امیدوارم این گستاخی را بر بنده ببخشایید رضا حسنوند شوریده لرستانی
@shooridehlorestany